පකිස්තාන අගමැති ඉම්රාන් ඛාන්
Imran Ahmed Khan Niazi යනු පකිස්ථාන දේශපාලඥයෙක් වන අතර හිටපු ක්‍රිකට් ක්‍රීඩකයෙක්ද වනවා. ඔහු 2018 සිට 2022 දක්වා පකිස්ථානයේ 22 වන අගමැති ලෙස සේවය කළා. රටේ විශාලතම දේශපාලන පක්ෂයක් වන පාකිස්තාන ටෙහ්රීක්-ඊ-ඉන්සාෆ් (PTI) හි සභාපති ලෙසද කටයුතු කලා.
මුල් ජීවිතය, අධ්‍යාපනය, සහ ක්‍රිකට් දිවිය
1952 ඔක්තෝබර් 5 වැනිදින ලාහෝර් හි ධනවත් නියාසි පෂ්තුන් පවුලක උපත ලද ඛාන්, Worcester හි රාජකීය ව්‍යාකරණ පාසල සහ ලාහෝරයේ Aitchison විද්‍යාලය ඇතුළුව පකිස්ථානයේ සහ එක්සත් රාජධානියේ ප්‍රභූ පාසල්වල අධ්‍යාපනය ලබා තිබෙනවා. ඔහු ඔක්ස්ෆර්ඩ් විශ්ව විද්‍යාලයේ දර්ශනය, දේශපාලනය සහ ආර්ථික විද්‍යාව හදාරා තිබෙනවා. ඔහු 1975 දී එංගලන්තයේ කෙබල් (Keble)විද්‍යාලයෙන් උපාධිය ලබා ගත්තා. ඔහුගේ පවුලේ වැඩිමහල් ඥාති සොහොයුරන් දෙදෙනෙකු වන ජාවෙඩ් බුර්කි සහ මජිඩ් ඛාන් ඇතුළු දක්ෂ ක්‍රිකට් ක්‍රීඩකයින් කිහිප දෙනෙක් පකිස්ථාන ජාතික කණ්ඩායමේ නායකයින් ලෙස කටයුතු කරමින් සිටියා. ඉම්රාන් ඛාන් නව යොවුන් වියේදී පාකිස්තානයේ සහ එක්සත් රාජධානියේ ක්‍රිකට් ක්‍රීඩා කළා. ඛාන් 1971 දී පකිස්ථාන ජාතික කණ්ඩායම වෙනුවෙන් ඔහුගේ පළමු තරඟය ක්‍රීඩා කළ නමුත් 1976 දී ඔක්ස්ෆර්ඩ් උපාධිය ලබා ගන්නා තෙක් ඔහු කණ්ඩායමේ ස්ථිර ස්ථානයක් ලබා ගත්තේ නැත. වයස අවුරුදු 18 දී ඔහු සිය ජාත්‍යන්තර ක්‍රිකට් දිවිය ආරම්භ කළේ 1971 එංගලන්තයට එරෙහි ටෙස්ට් තරඟාවලියකදීයි. ඛාන් 1971 දී පකිස්ථාන ජාතික කණ්ඩායම වෙනුවෙන් ඔහුගේ පළමු තරඟය ක්‍රීඩා කළත් 1976 දී ඔක්ස්ෆර්ඩ් උපාධිය ලබා ගන්නා තෙක් ඔහු කණ්ඩායමේ ස්ථිර ස්ථානයක් ලබා ගත්තේ නැහැ. ඉම්රාන් ඛාන් 1992 දක්වා ක්‍රීඩා කළා. 1982 සහ 1992 අතර වරින් වර කණ්ඩායමේ නායකයා ලෙසද කටයුතු කළා. ඔහුගේ ක්‍රිකට් ජීවිතයේ අමතක නොවන මතකයක් ඉතුරු කරමින් ඔහු නායකත්වය සැපයූ 1992 ක්‍රිකට් ලෝක කුසලාන තරඟයේදී පාකිස්ථානයට ජයග්‍රහණය අත්කරදීමට සමත් වුනා. එය ඉතිහාසයේ පාකිස්තානයේ පළමු සහ එකම ජයග්‍රහණයයි. ඔහු එම වසරේම විශ්‍රාම ගියේ ඉතිහාසයේ විශිෂ්ටතම ක්‍රිකට් ක්‍රීඩකයෙකු ලෙස කීර්තියක් අත්කර ගැනීමටද සමත් වෙමිනි. ක්‍රිකට් ක්‍රීඩාවේ විශිෂ්ඨතම තුන් ඉරියව් ක්‍රීඩකයෙකු ලෙස සැලකෙන, ඛාන් ලකුණු 3,807ක් සහ ටෙස්ට් ක්‍රිකට් කඩුලු 362ක් ලබා ගත් අතර ICC ක්‍රිකට් හෝල් ඔෆ් ෆේම් වෙතද ඇතුළත් වී තිබෙනවා.
ක්‍රිකට් දිවියෙන් සමුගත් ඉම්රාන් ඛාන්
1992 ICC ලෝක කුසලාන ක්‍රිකට් තරඟය ජයග්‍රහණය කරා රැගෙන ගිය පසු ඛාන් ධානපතියෙකු ලෙස මහජන ඇසෙහි රැඳී සිටියා. ඔහු ආගමික පිබිදීමක් අත්විඳිමින්, සූෆි ගුප්තවාදය වැලඳ ගනිමින් ඔහු පෙර තිබූ දඟකාර කෙළිලොල් ප්‍රතිරූපය ඉවත් කරගත්තා. 1994 දී විවෘත කරන ලද ලාහෝර්හි විශේෂිත පිළිකා රෝහලක් වන Shaukat Khanum අනුස්මරණ පිළිකා රෝහල සඳහා මූලික අරමුදල් රැස්කරන්නා ලෙසද ඉම්රාන් ඛාන් ක්‍රියා කළා. 1985 දී පිළිකාවකින් මිය ගිය ඛාන්ගේ මවගේ නමින් එම රෝහල නම් කිරීමටද ඔහු කටයුතු කළා. මියන්වාලි හි නාමල් විද්‍යාලය ආරම්භ කිරීමටද මොහු පෙරමුණ ගත්තා. ඉන් පසු ක්‍රමක්‍රමයෙන් ඛාන් පකිස්තානයේ රජයේ වැරදි කළමනාකරණය සහ දූෂණය පිළිබඳ සෘජු විවේචකයෙකු බවටද පත්වුනා. මේ අතර ඔහු 1996 දී පකිස්තාන් ටෙහ්රීක්-ඊ-ඉන්සාෆ් (පීටීඅයි) පක්ෂය පිහිටුවා ගත්තා. ඊළඟ වසරේ පැවති ජාතික මැතිවරණවලදී, අලුතින් පිහිටුවන ලද මෙම PTI පක්ෂය සියයට 1 කට වඩා අඩු ඡන්ද ප්‍රමාණයක් ලබා ගත් අතර ජාතික සභාවේ කිසිදු ආසනයක් දිනා ගැනීමට අපොහොසත් වුනා. නමුත් 2002 වසරේ පැවති මැතිවරණයේදී එය පකිස්තානු ජාතික සභාවේ ආසනයක් දිනා ගැනීමට සමත් වුනු අතර එය ඉම්රාන් ඛාන් විසින් පිරවූවා. ඔහුට 2007 වන තෙක් එම අසුනේ මියන්වාලි වෙතින් පැමිණි විපක්ෂ මන්ත්‍රීවරයකු ලෙස කටයුතු කිරීමට සිදුවුනා. මේ අතර ඛාන් කියා සිටියේ තම පක්ෂයේ අඩු ඡන්ද ප්‍රමාණයට ව්‍යාජ ඡන්ද සහ ඡන්ද මංකොල්ලකෑම් හේතු වූ බවයි. ඒ අතර 2007 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී ජනපති පර්වේස් මුෂාරෆ්ට විරෝධය දක්වමින් ජාතික සභාවෙන් ඉල්ලා අස්වූ දේශපාලනඥයන් පිරිසක් ඛාන්ට සහයෝගය දැක්වූවා. කෙසේවෙතත් ඉදිරි ජනපතිවරණය සඳහා පර්වේස් මුෂාරෆ් හට අපේක්ෂකත්වය ලබාදීමට එරහිව ඉම්රාන් ඛාන් ප්‍රමුඛ PTI පක්ෂය විවිධ විවේචන සිදුකරා. මේ හේතුවෙන් නොවැම්බරයේදී හදිසි තත්වයක් ප්‍රකාශයට පත් කළ අතර මුෂාරෆ්ගේ විවේචකයන්ට එරෙහි මර්දනයක්ද සිදු වුනා. මේ අතරතුර ඛාන්ට කෙටි කලකට සිරගත වීමටද සිදු වුනා. PTI දෙසැම්බර් මස මැදදී අවසන් වූ හදිසි නීතිය හෙළා දුටු අතර මුෂාරෆ්ගේ පාලනයට විරෝධය දැක්වීම සඳහා 2008 ජාතික මැතිවරණයධද වර්ජනය කළා. PTI පක්ෂය විසින් 2008 මැතිවරණය වර්ජනය කළ නමුත් පසුව පැවති මැතිවරණයේදී, මහජන ඡන්දයෙන් දෙවන විශාලතම පක්ෂය බවට පත් වීමට ඔවුන්ට හැකි වුනා. 2018 මහ මැතිවරණයේදී, ජනතාවාදී වේදිකාවක් මතට පැමිණි, PTI පක්ෂය පකිස්තානු ජාතික සභාවේ විශාලතම පක්ෂය ලෙස මතු වූ අතර, ඛාන් අගමැති තනතුර දරමින් ස්වාධීන මන්ත්‍රීවරුන් පිරිසක් සමඟ සභාග රජයක් පිහිටුවා ගත්තා. මැතිවරණවලදී ඛාන්ගේ ජනප්‍රියත්වයද නිසාම තරුණයින්ගේ සහය PTI වෙත ලැබුනා. ඔහු පකිස්ථානයේ දූෂණය සහ ආර්ථික අසමානතාවය පිලිබඳ ඔහුගේ විවේචනය දිගටම කරගෙන ගිය අතර ඇෆ්ගන් දේශසීමා අසල සටන්කාමීන්ට එරෙහිව සටන් කිරීමේදී එක්සත් ජනපදය සමග පකිස්ථාන රජය දක්වන සහයෝගීතාවයට විරුද්ධ වුනා. ඔහු පකිස්තානයේ දේශපාලන හා ආර්ථික ප්‍රභූන්ට එරෙහිව පුළුල් අදහස් ද දියත් කළ අතර, ඔවුන් බටහිරකරණය වී ඇති බවට සහ පාකිස්තානයේ ආගමික හා සංස්කෘතික සම්මතයන් සමඟ සම්බන්ධ නොවන බවට ඔහු ඔවුන්ට චෝදනා කළා.
ඉම්රාන් ඛාන් ප්‍රමුඛ PTI පක්ෂය පකිස්තානු ජාතික සභාවේ බලයට පත්වීම
2013 මුල පැවැත්වීමට නියමිත වූ ව්‍යවස්ථාදායක මැතිවරණයට මාස කිහිපයකට පෙර, ඛාන් සහ ඔහුගේ පක්ෂයෙහි රැස්වීම්වලට විශාල සෙනඟක් ඇදී ගියා. ඒ වගේම පකිස්ථානයේ ස්ථාපිත පක්ෂවල ප්‍රවීණ දේශපාලනඥයින් කිහිප දෙනෙකුගේ සහායද PTI පක්ෂය වෙත ලැබුනා. කෙසේවෙතත් මැතිවරණයට දින කිහිපයකට පෙර පැවැත්වූ ප්‍රචාරක රැලියකදී ඛාන් වේදිකාවකින් වැටීමෙන් ඔහුගේ හිසට සහ පිටට තුවාල සිදුවුනා. ඛාන් රෝහලේ සිටම ජනතාව ඇමතූ අතර මැතිවරණය PTI හි ඉහලම ඡනද ප්‍රමාණය රැස්කළා. නමුත් එම ප්‍රමාණය නවාස් ෂරීෆ්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් පකිස්ථාන මුස්ලිම් ලීගය-නවාස් (PML-N) විසින් දිනාගත් ආසන සංඛ්‍යාවෙන් අඩකටත් වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් වුණා. ඛාන් PML-N පක්ෂය විසින් මැතිවරණ වංචා කළ බවට චෝදනා කළ අතර පරීක්ෂණයක් සඳහා ඔහු කළ ඉල්ලීම්ද ඉටු නොවූ පසු, ඔහු සහ අනෙකුත් විපක්ෂ නායකයින් 2014 අග භාගයේදී ෂරීෆ්ට ඉවත් වන ලෙස බලපෑම් කිරීම සඳහා මාස හතරක විරෝධතාවලට නායකත්වය දුන්නා. ෂරීෆ් නෙරපා හැරීමට මෙම විරෝධතාවලට හැකියාවක් ලැබුනේ නැහැ. ඛාන් 2016 අගභාගයේදී නව විරෝධතා මාලාවක් සංවිධානය කළ නමුත් විමර්ශනයක් ආරම්භ කිරීමට ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය එකඟ වීමෙන් පසු අවසාන මොහොතේ ඒවා නතර කළා. විමර්ශනය 2017 දී ෂරීෆ්ට රජයේ නිලතල දැරීමට නුසුදුස්සෙකු වූ අතර ඔහුට තනතුරෙන් ඉල්ලා අස්වීමට සිදුවුනා. ඊළඟ වසරේ, එනම් 2018 ජූලි මාසයේදී මැතිවරණ පැවැත්විණා. ඛාන් දුෂණයට සහ දරිද්‍රතාවයට එරෙහිව සටන් කිරීමේ වේදිකාවක් මතින් මැතිවරණ කටයුතු කරගෙන ගිය අතර, ඔහු හමුදා සංස්ථාපිතය සමඟ ඕනෑවට වඩා සුහදව කටයුතු කරන බවට එල්ල වූ චෝදනාවලට එරෙහිව සටන් කිරීමට ඔහුට සිදුවුණා. මෙම මැතිවරණයේදී PTI පක්ෂය විසින් ජාතික සභාව තුළ බහු ආසන සංඛ්‍යාවක් දිනාගත් අතර, ඛාන්ට පාර්ලිමේන්තුවේ ස්වාධීන මන්ත්‍රීවරුන් සමඟ සභාගයක් ලබාගැනීමට හැකිවුණා. එම වසරේ අගෝස්තු 18 වැනිදා ඔහු අගමැති ලෙසද පත්වුණා.
ඉම්රාන් ඛාන්ගේ ධූරකාලය සහ විශ්වාසභංගය
අගමැති ලෙස, ඛාන්ට සීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වන ගෙවුම් ශේෂ අර්බුදයකට මුහුණ දීමට සිදුවුණා. ආර්ථිකය වර්ධනයක් තිබුනත්, ඔහුගේ ධූර කාලයදී විශේෂයෙන්ම චීන-පකිස්තාන ආර්ථික කොරිඩෝවේ (CPEC) මුලපිරීම හේතුවෙන් ගෙවීම් ඉහළ ගියා. ත්‍රස්තවාදය මැඩලීමටද පකිස්ථානය ප්‍රමාණවත් ලෙස කටයුතු කර නොමැති බව පවසමින් එක්සත් ජනපදය විසින් පොරොන්දු වූ මිලිටරි ආධාර ඩොලර් මිලියන 300ක් අත්හිටුවීමත් සමඟ ඔහුගේ අගමැති ධුර කාලයෙන් සති කිහිපයකට පසු අර්බුදය තවත් නරක අතට හැරෙන්නට පටන් ගත්තා. ඛාන් මුලින්ම “මිත්‍ර රටවලින්” විදේශ ආධාර ලබා ගැනීමට උත්සාහ කළා. ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ (IMF) පෙර පැකේජ දුසිමක් පමණ ලැබුනද පකිස්තානයේ සාර්ව ආර්ථික ගැටලු විසඳීමට අපොහොසත් වුනා. කෙසේ වෙතත්, ඔහුට වෙනත් රටවලින් හිතකර කොන්දේසි මත විදේශ ආධාර ලබා ගැනීමටද නොහැකි වීමත් සමඟ, පාකිස්තානය IMF වෙතින් හදිසි ණය සඳහා ඉල්ලීමක් ඉදිරිපත් කළා. ඔහු දිගින් දිගටම වෙනත් රටවලින් විදේශ ආධාර ලබා ගත් අතර පසුව චීනය, සෞදි අරාබිය සහ එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යයෙන් ආයෝජන පිළිබඳ පොරොන්දුද ලබාගත්තා. 2020 මුලදී ආරම්භ වූ COVID-19 වසංගතය රටේ ආර්ථිකය දැඩි ලෙස කඩාවැටිණි. ඔහුගේ විවේචකයන් පැවසූ ලෙස, ඛාන් රට අගුලු දැමීම අනුමත කිරීමට ප්‍රමාද වුණා. ඊට වෙනස්ව, විරුද්ධ පක්ෂයක් විසින් පාලනය කරන ලද සින්ද් හි පළාත් ආණ්ඩුව මාර්තු මාසයේදී දැඩි අගුලු දැමීමක් ක්‍රියාත්මක කළා. ඛාන් අවසානයේ අප්‍රේල් මාසයේදී රටපුරා අගුලු දැමීමක් පැනවූවා. නමුත් මැයි මාසයේදී ඔහුගේ රජය ඉහළ ආසාදන අනුපාතයක් ඇති ප්‍රදේශවලට අගුලු දැමීම සීමා කිරීමට පටන් ගත්තා. PDM විසින් සංවිධානය කරන ලද විරෝධතා සහ රැලි ඛාන් හමුදාවේ රූකඩයක් බවට චෝදනා කළ අතර ඔහුට ඉවත් වන ලෙස ඉල්ලා සිටියා. 2021 මාර්තු මාසයේදී මෙම පක්ෂ ඛාන්ගේ රජය විසින් ආරම්භ කරන ලද විශ්වාසභංග යෝජනාවක් වර්ජනය කළ අතර, ඔහු තම සභාග හවුල්කරුවන්ගේ සහාය ඇතිව යන්තම් දිවි ගලවා ගලවා ගැනීමට සමත් වුණා. තිරසාර උද්ධමනය පිළිබඳ කලකිරීම් වැඩි වූ විට, විපක්ෂය 2022 මාර්තු මාසයේදී විශ්වාසභංගයක් ගෙන ඒමට කටයුතු කළා. PTI හි ප්‍රධාන සගයන් පාලක සභාගයෙන් ඉවත් වූ අතර පක්ෂයේ සාමාජිකයින් කිහිප දෙනෙකුද ඉවත් වුණා. ඡන්දය පවත්වන ලද අතර, අප්‍රේල් 10 වන දින ඛාන් පකිස්ථාන ඉතිහාසයේ විශ්වාසභංගයක් මගින් ඉවත් කරන ලද පළමු අගමැති බවට පත්වුණා.
